راههای درمان رذایل اخلاقی قساوت قلب

قلب، حاکم بدن و اثرگذار بر عمل انسان و بروز خصلتهای نیک و بدِ اوست. یکی از آفتها و بیماریهای آن «قساوت» است. معنی قساوتِ دل آن است که انسان حالتی پیدا کند که هیچ آیه و حدیثی، پند و اندرزی و نیز تشویق و تهدیدی در آن اثر نگذارد؛ حرفهای روشن و منطقی را نپذیرد و عواطف انسانی در او مرده باشد؛ رقّت قلب و خشوع و خشیت و خوفی در آن راه نیابد و مثل سنگ، نفوذناپذیر شود.

به انسانهای قسی القلب، «سنگدل» می‌گویند. این رذیله، مانع هدایت پذیری انسان می‌شود. قرآن کریم، برخی دلها را سخت یا سفتتر می‌داند و می‌فرماید: «برخی دلها از سنگ هم سفت‌ترند؛ درحالیکه برخی سنگها شکافته شده و از آنها آب و چشمه جاری می‌شود.»
اینگونه دلها را می‌توان مُرده به حساب آورد. آنچه عامل پیدایش چنین حالتی در قلب می‌شود، انجام دادن گناه روی گناه، دنیادوستی، خنده و شادی بسیار، آرزوهای دور و دراز و نیز تَرک عبادت و بندگی است. در کلام حضرت امیر(علیه السلام) آمده است: «مَا جَفتِ‏ الدموعُ‏ إِلا لِقَسْوَةِ الْقُلُوبِ‏ وَ مَا قَسَتِ‏ الْقُلُوبُ إِلا لِکثْرَةِ الذنُوب‏» ( اشکهای چشمها جز به سبب قساوت دلها خشک نمی‌شود و دلها جز به سبب گناهان بسیار، دچار قساوت نمی‌شود..

عصیان و گناه، پرتگاه دل ماست. خشکیدن اشک گرم از چشمۀ چشم، گویای سقوط پایگاه دل ماست. برای پیشگیری و نیز درمان این صفات منفی برای دل، راههایی گفته‌اند:

اول، ذکر خدا در خلوت:
امام باقر(علیه السلام) فرمودند: «تَعَرضْ‏ لِرِقةِ الْقَلْبِ بِکثْرَةِ الذکرِ فِی الْخَلَوَات‏» ( با ذکر بسیار در خلوتها، برای دل خود رقت پدید بیاور.)

دوم، ابراز عاطفه به یتیم:
یتیم نوازی و مهرورزی به یتیمان، هم نشانۀ وجود عاطفه و رقت قلب در انسان است و هم این حالت را پدید می‌آورد و از سنگدلی جلوگیری می‌کند. مردی از قساوت قلب خویش به محضر رسول خدا(صلی الله علیه وآله) شکایت کرد. حضرت فرمودند: «اِذَا أَرَدْتَ‏ أَنْ یلِینَ قَلْبُک فَأَطْعِمِ الْمِسْکینَ وَ امْسَحْ رَأْسَ الْیتِیم‏» (هرگاه خواستی دلت نرم شود، به بینوا اطعام کن و بر سرِ یتیم، دست نوازش بکش.)

سوم، یاد آخرت و مرگ:
توجه به دگرگونیهای روزگار و درپیش بودن مرگ، دل را از قساوت بیرون می‌آورد. حضرت علی(علیه السلام) در ضمن وصایای خویش به فرزندش امام حسن(علیه السلام)، از جمله می‌فرمایند: دلت را با موعظه زنده کن و با یاد مرگ، آنرا رام ساز، فجایع دنیا را به او بنمایان، از حمله و صولتِ روزگار برحذر بدار و از چرخش تحولات روزها و شبها هشدارش بده و سرگذشت پیشینیان را به دلت عرضه کن.

چهارم، ساده زیستی:
تجملات و تشریفات و لباس فاخر، معمولاً غرور و قساوت می‌آورد؛ اما ساده زیستی و پوشیدن لباس ساده، دل را خاشع می‌سازد.
امام علی(علیه السلام) را دیدند که لباس کهنه و وصله‌داری پوشیده بود. علت را پرسیدند. فرمود: «یخْشَعُ‏ لَهُ الْقَلْبُ وَ تَذِل بِهِ النفْسُ وَ یَقْتَدِی بِهِ الْمُؤْمِنُون‏» ( دل به سبب آن، خاشع شده و نفسِ انسان رام می‌شود و مؤمنان هم به آن اقتدا می‌کنند و الگو می‌گیرند.)

پنجم، دیدار از قبرستان:

رفتن به قبرستان و حضور بر سر خاک مردگان و یاد اموات، عبرت آموز است و قساوت را از دلها می‌برد.

#حدیث_روز