راههای درمان رذایل اخلاقی غرور و غفلت
ریشۀ بسیاری از خسارتها و شقاوتها غرور و غفلت است؛ یعنی اینکه انسان به وضعی که دارد، فریفته شود و با آنچه دلخواه اوست، سرگرم شود و موقعیت و وضع خود را مطلوب و ایده‌آل پندارد و در صددِ تحول و اصلاح و جبران برنیاید، به چنین کسی «مغرور» می‌گویند.
آنان که مغرور می‌شوند، از مرگ و قبر و قیامت و حساب و کتاب و بهشت و جهنم و دشواری‌های آینده و مؤاخذه‌های پس از مرگ، غافل می‌شوند و درصدد اصلاح نفس برنمی‌آیند.
برخی به مال دنیا و زندگی و لذات خویش مغرور می‌شوند،
برخی مغرور جوانی شده و از گذرابودن آن غافل می‌شوند،
برخی غرورشان به طاعت و بندگی و اَعمال صالح است و دچار خودپسندی می‌گردند،
برخی مغرور به رحمت خدا می‌شوند و در معصیت و گناه، پیش می‌روند،
برخی غرورشان به اصل و نسب و دودمان و شرافت خانوادگی است،
برخی فریفتۀ مال و مقام و سِمت و ریاست و ثروت می‌شوند،
برخی مغرور علم و دانش خویش می‌گردند
و برخی به قدرت و نفرات و حامیان و هواداران و اطرافیان مغرور می‌شوند…
خلاصه، هرکس به طریقی و به سببی گرفتار غفلت و غرور می‌شود و آیندۀ خود را می‌بازد.
گاهی لازم است انسان با نکته‌ها، عبرتها، حادثه‌ها، موعظه‌ها و مصیبتها از خواب غفلت بیدار شود. امام علی(علیه السلام) در بارۀ سنگینی خواب غفلت می‌فرمایند: «سُکرُ الْغَفْلَةِ وَ الْغُرُورِ أَبْعَدُ إِفَاقَةً مِنْ سُکرِ الْخُمُور» (سرمستی غفلت و غرور، دیرتر از مستی شراب، برطرف می‌شود.) نیز از سخنان آن حضرت است: «بَینَکمْ وَ بَینَ الْمَوْعِظَةِ حِجَابٌ مِنَ الْغِرة» (میان شما و پندگرفتن، حجابی از غرور است.) (بحارالانوار، ج70، ص157)
اما چگونه میتوان از غرور و غفلت رها شد؟
آنچه غفلت را می‌زداید و غرور را از بین می‌برد، توجه به کاستیها، ضعفها، ناپایداریها و دگرگونی‌هایی است که در زندگی و اوضاع و احوال جهان و موقعیتها و امکانات و برخورداریها پیش می‌آید. عبرت گرفتن از تاریخ و از سرگذشت و سرنوشت دیگران، راهی برای زدودن غفلت و غرور است.
نکاتی که به این هدف کمک می‌کنند، اینهاست:
اول، ارتقای سطح معرفت و به کارگیری عقل و خِرد در امور و ارزیابی اَعمال و افزایش معرفت به خود و خدا و دنیا و آخرت و زمان و جهان و حوادث دنیا. شناخت صحیح آفات و خطرات، عامل بیداری است.
دوم، توجه به گذرابودن عمر، کوتاهی جوانی، ناپایداری جهان، حتمیت مرگ، درپیش بودن قبر و قیامت، دقیق بودن حساب و کتاب و آخرت، راست بودن وعده‌های خدا و پیامبران، بی ارزشی مادیات و اعتباری بودن عنوان و مقام، انسان را از غرور میر‌اند.
سوم، درس آموزی از سیرۀ بزرگان و عارفان که غفلت و غرور نداشته و پیوسته در جهاد با نفس بودند و به آمال و آرزوهای دراز، دل نمی‌بستند.
چهارم، توجه به اینکه علم و قدرت خدا بالاتر از هر علم و دانش و توانایی است و دست بالای دست بسیار است. چه بسیار صاحبان نام و جلال و شوکت که رفتند و یادشان مایۀ عبرت شد.
پنجم، عبرت گرفتن از اموات و گذشتگان، از ویرانیها، از ذلیل شدن عزیزان، از پیرشدن جوانان، از فقیرشدن ثروتمندان، از برکنارشدن حاکمان و مسئولان. همۀ اینها اسباب بیداری و تنبه از غفلت و غرور است.
ششم، توجه به آغاز و انجام انسان: در روایت بسیاری آمده است که انسان، اصلش نطفه است و آخرش هم جیفه (جسد بدبو) خواهد شد. پس چه جای غرور؟ انسان به چه چیز خود می‌بالد؟ انسان شناسی و شناخت عیوب نفس و آلودگیهای عمل و داشتن برنامۀ محاسبه و مراقبه، از غرور و غفلت پیشگیری می‌کند، یا اگر هست آن را می‌کاهد.
هفتم، گشودن چشم بصیرت: از کنار هر پدیده و حادثه‌ای نباید به سادگی و غافلانه گذشت. هر چیز در نظام هستی یک «آیه» و نشانه است. آیه شناسی نیز غفلت زُداست.
هان ای دل عبرت بین، از دیده نظر کن هان ایوان مدائن را آیینۀ عبرت دان
موی سفید، هشداری برای نزدیکی اجل است. پیامبری از خدا خواسته بود که قبل از فرارسیدن مرگم، مرا خبر کن و ناگهانی مرا از دنیا مبر. وقتی عزرائیل برای قبض روح او رفته بود، گفت: «قرار بود خدا قبلاً خبر دهد.» ندا آمد: «اولین موی سفیدی که بر سر و صورت تو آشکار شد، قاصد مرگ بود. تو نکته را در نیافتی!» در سخنان امام علی(علیه السلام) آمده است: «الْمَشِیبُ رَسُولُ الْمَوْت» (پیری، قاصد و فرستادۀ مرگ است.)
کسیکه چشم بصیرتش باز باشد، نادیدنیها را هم می‌بیند و دچار خواب غفلت نمی‌شود. قرآن مجید می‌فرماید: «لا تَکنْ مِنَ الْغافِلین» ( از غافلان مباش!) (اعراف،205)
بر لب جوی نشین و گذر عمر ببین
که این اشارت ز جهان گذران، ما را بس
اینها گوشه‌ای از نکاتی بود که توجه به آنها سبب می‌شود انسان از «آسیبها و آفات» محفوظ بماند و از «رذائل» پاک شود، یا دست کم، راه زدودن و کاستن آنها را بداند.
گام بعد، اقدام عملی است.
پیش از گرفتارشدن در اعماق تباهی‌ها، خوب است انسان خود را دریابد.
سخن بس است عزیزان، شروع باید کرد علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد.
#حدیث_روز
راه درمان غرور و غفلت چیست؟
