راههای عملی تزکیه نفس
(قسمت دوم )
مشارطه ،مراقبه،محاسبه
این سه شرط را بزرگان عرفان ، از ارکان سلوک دانسته و رعایت آنها را از ابتداى سلوک تا به آخر الزامى دانسته اند. حقیقت آن است که این سه رکن از مکمّل هاى توبه و قبولى و ارزشمندى آن هستند. که در اینجا به اجمال به بحث پیرامون این ارکان پرداخته میشود.
نکته اول: پس ازآن که سالک از معاصى توبه خالص نمود اولین کارى که بر او واجب است آن است که راهى پیش گیرد تا دیگر به سمت گناهان سابق برنگردد. آن عملى که بهتر از هر کار دیگر وى را در رسیدن به این مطلوب یارى مىدهد رعایت این سه رکن است .
رکن اول که #مشارطه است عبارت است از این که در ابتداى روز با خود شرط کند که تا به آخر روز از انجام هر گناهى دورى کند. براى پرورش این فکر و شرط لازم است که رکن دوم یعنى مراقبه رامدنظرداشته باشد. #مراقبه یعنى آنکه درتمام روز با کمال دقت مواظبت بر این امر داشته باشد که گرد گناه نگردد و به اصطلاح از نفس خود مراقبت کند.
چون روز به شب و موقع خواب رسید پیش ازخواب چند دقیقه اى اعمال خود رابه حساب کشیده و به #محاسبه بنشیند وخوب و بد آنها را بسنجد. نتیجه این کار آن است که اگر عمل بدى دید یا خود را تنبیه کرده و یااستغفار نماید واگر عمل نیک وخوبى دید از خدا زیادت طلبیده و سپاسگذارى نماید.
نکته دوم: به لحاظ آن که یکى از قوا و نیروهاى نفس نیروى شهوت است ،اگر در کنترل عقل قرارنگیردانسان را از راه سعادت دور کرده و او رابه ورطه گمراهى مى کشاند. محبت که از اثرات این نیروست بمثابه شهوت اگر در راه صحیح خود نباشد ، موجب گمراهى انسان است. یکى از مواردى که براى سالک لازم است که ازآن مراقبت شدید به عمل بیاورد مسأله دوستى دنیا وغیرخداست. دل اگرازعشق غیرخداپر شد عواقبى بسیار زیادی به دنبال خود دارد :
اول این که دل به غیر صاحبخانه سپرده شده است.حقتعالى در سوره احزاب آیه 4 مىفرماید : ما جعل الله لرجل من قلبین فى جوفه این آیه بدین معناست که در یک ضمیر، دو دوست نمى گنجد بنابراین اگر دل از عشق غیر حق لبریز شد دیگر جایى براى محبت خداباقى نمى ماند واین خود بزرگترین خسران براى انسان است. ما در عمل نیز شاهد چنین حقیقتى هستیم. انسانهاى دنیاطلب وآنانى که تمام وجهه و همت خود رابراى رسیدن به مقاصد دنیوى صرف مىکنند اغلب دراموراخروى خود دچار نقصان وکمبود بوده واز یاد خدا غافلند.
نکته دیگر اینکه امام خمینى(ره) مىفرمایند : مراقبت و محاسبه نفس درتشخیص راه خودخواهى وخداخواهى ازجمله منازل سالکان است.(صحیفه امام جلد 16 ص 222)
از این کلام این نکته فهمیده مىشود که مراقبت هر یک از سالکان باتوجه به مدارج سلوکشان متفاوت است.سالک دراوایل سلوک چون به فکر آن است که از گناه دورى کند ، بالطبع مراقبه اش متضمن همین مطلب بوده وفراترنمى رود؛چون ازاین حدگذشت،مراقبه دقیقتر شده و به مرحله تشخیص خودخواهى ازخداخواهى مىرسد. و به عبارت دیگر تمیز ریا و اخلاص و این که کار براى نفس خود مىکند یابراى خدا و این مرحله البته از مهمترین و دقیقترین و خطرناکترین مراحل سلوک است. دراین مرحله بسیارى از سالکان به لحاظ آن که عزم الهى نداشته و در پى هواى نفس ازابتدابوده اند دچار هلاکت معنوى و دور افتادگى از خدا مىشوند.پس کسى که مىبیند به دنبال رسیدن به کرامات و امور خارقالعاده است بهتراست که ازاول دراین راه قدم نگذارد و اگر گذاشت و به عواقب بدى رسید کسى غیر خود را سرزنش نکند.
منبع :
امید واضحی آشتیانی.حوزه علمیه تبیان
#مدرسه_علمیه_نرجسیه_سنجان
#ناب_14
#تزکیه_نفس_عملی
راههای عملی تزکیه نفس..
