استفاده عمر و ابوبکر از لفظ ولی برای خلافت و جانشینی

خلیفه اوّل ابوبکر از منصبی که بر آن تکیه زده بود, با لفظ ولی یاد می کند و می گوید: ألا إنی قد ولیت علیکم هان بدانید من بر شما ولی شده ام, در حالی که بهترین شما نیستم! (1)
مشابه همین کلام از عمر نقل شده: ألا إنی قد ولیت علیکم هان بدانید که من ولی شما شده ام! (2)
و از عمر نیز در مورد امر جانشینی صادر شده است که گفت اگر سالم مولی حذیفه زنده بود او را بر شما ولی می کردم(3) و نیز به او در مورد جانشینی اش گفته شد که اگر صلاح می دانید جانشینی برای خود تعیین کنید. او در پاسخ از ابوعبید جراح, معاذ بن جبل, خالدبن ولید یک به یک نام می برد و در مورد هر کدام می گوید می خواستم او را ولی گردانم(4)…
آن طور که دیدید شیخین از منصبی که بر آن تکیه زده اند با الفاظی هم ریشه ولی یاد می کنند, و در مورد امر جانشینی پس از خود نیز از این واژه بهره برده اند; در این صورت البته دلالت این کلام واضح است و کسی هم در فهم آن دچار تردید و تردّد و تأویل نشده است; امّا چطور وقتی رسول خدا(صلی الله علیه و آله وسلم) در مورد جانشینی امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید که علی ولی شماست یا می فرماید علی ولی شما بعد از من است … داستان دچار فراز و نشیب های زیادی می شود تا آن جا که … (تا به کجا مطرح نیست, مهم این است که) به برداشت بحث جانشینی منتهی نشود؟!!

?پی نوشت:
1 کنز العمال - المتقی الهندی - ج 5 - ص 599, المصنف - عبد الرزاق الصنعانی - ج 11 - ص 336 337 , السنن الکبری - البیهقی - ج 6 - ص 353و تاریخ الطبری - الطبری - ج 3 - ص 281 - 282
( 14062 - ) عن الحسن أن أبا بکر الصدیق خطب الناس فحمد الله وأثنی علیه , ثم قال : إن أکیس الکیس التقوی وأحق الحمق الفجور ألا إن الصدق عندی الأمانة والکذب الخیانة , ألا إن القوی ضعیف حتی آخذ منه الحق , والضعیف عندی قوی حتی آخذ له الحق , ألا وإنی قد ولیت علیکم ولست بخیرکم , لوددت أن قد کفانی هذا الامر أحدکم
2 البدایة والنهایة - ابن کثیر - ج 7 - ص 92: وقال سیف بعد ذکره قدوم عمر بعد طاعون عمواس فی آخر سنة سبع عشرة , قال : فلما أراد القفول إلی المدینة فی ذی الحجة منها خطب الناس فحمد الله وأثنی علیه ثم قال : ألا إنی قد ولیت علیکم
3 تاریخ ابن خلدون - ابن خلدون - ج 1 - ص 194
قول عمر لو کان سالم مولی حذیفة حیا لولیته
4 تاریخ المدینة - ابن شبة النمیری - ج 3 - ص 886 - 887