پنجمین امام شیعیان، ابوجعفر، محمد، ملقب به باقر العلوم، فرزند امام علی بن الحسین علیه‌السلام و فاطمه بنت حسن بن علی علیه‌السلام است. ایشان در سال 57 هجری قمری در شهر مدینه به دنیا آمد. در چهار سالگی در کربلا، همراه با کاروان اسرای عاشورایی واقعه‌ی مصیبت‌بارِ کربلا را درک کرد و پس از 35 سال امامتِ پدر بزرگوارش، در سال 94 یا 95 قمری به امامت رسید.

دوران امامت حضرت، مصادف با ضعف خلافت اُموی و درگیر‌یشان با عباسیان بود. همین امر، فرصت مناسبی را ایجاد کرد تا امام باقر علیه السلام گام‌های بسیار مهمی را برای تدوین فرهنگ شیعه در برابر ظهور و بروز عقاید و افکار انحرافی بردارد. کم شدن فشار و کنترل حاکمیت، به دلیل نزاعِ قدرت، موجب پیدایش و رواج فِرَق و گروه‌های انحرافی زیادی مانند غُلات و خوارج شده بود.

امام باقر علیه السلام علاوه بر احتجاجات و مبارزات علمی که شخصا با بزرگان ادیان و مذاهب داشته، شاگردان ممتازی را در راستای معرفی و ترویج معارف ناب اسلامی داشته است. از جمله شاگردان برجسته‌ی ایشان محمد بن مسلم، زراة بن اعین، حمران بن اعین، ابوبصیر، هشام بن سالم و برید بن معاویه عجلی بوده‌اند.

حضرت محمد باقر علیه السلام پس از 58 سال زندگی پر فراز و نشیب در سال 114 قمری توسط خلیفه‌ی وقت، هشام بن عبدالملک مسموم و به شهادت رسید. مرقد شریف ایشان در قبرستان بقیع در شهر مدینه است.

روایات و احادیث بسیاری از امام باقر علیه‌السلام در دست شیعیان است. در ادامه، برای تَیمّن، چند روایتِ ایشان را از کتاب شریف تحف‌العقول، تالیف ابومحمدحّرانی نقل میکنیم:


️إعرف المودةَ فی قلبِ أخیکَ بِما لُه فی قلبک؛ مهر قلبیِ برادرت نسبت به خود را با ارزیابی مهرِ قلبی‌ت نسبت به او، بشناس.1


️ألحیاءُ و الایمانُ مقرونانِ فی قرنٍ، فإذا ذهب أحدهما تبعه صاحبه؛ حیا و ایمان در یک ریسمان، پیوسته و تنیده شده‌اند، هرگاه یکی از آن دو رَوَد، دیگری نیز به دنبالش برود.2


️ألبِشرُالحَسَن و طِلاقةُ الوجه مکسبه للمحبّهِ و قربهٌ من الله. و عبوسُ الوجهِ و سوء البِشرِ مُکسبهٌ للمُقتِ و بُعدٌ من الله؛ چهره‌ی شاداب و خوش‌رویی مِهرآور و نزدیک‌کننده به خدا، و چهره‌ی عبوس و بدرویی دشمنی‌آور و دورکننده از خداست.3

____________
1. روایت 26، ص 522 و 523
2. روایت 45، ص 528 و 529
3. روایت 43، ص 526 و 527527