فلسفه روزه

روزه هم مانند سایر احکام متین اسلام، از حکمت و مصلحت خاصی سرچشمه می گیرد. روایات متعددی با تعبیرهای گوناگون ، گوشه ای ازحکمت نهفته آن را بیان می کند، در زیر به چهار مورد آن اشاره می کنیم

الف – اخلاص و خود سازی:
حضرت زهرا سلام الله علیها فرموده است فرض الله الصیام تثبیتاً للاخلاص 1
خداوند ، روزه را برای تثبیت اخلاص ( در دل مردم ) واجب کرده است .

« صائم » با خودداری از خواسته های نفسانی ، فرمان خدا را به اجرا می گذارد و با عالم ملکوت ، پیوند معنوی برقرار می کند و چون کارهای حیوانی را رها کرده ، درونش صفا و جلا می یابد . همین طور ، همگام با امساک از لذات جسمانی ، از لذت های حرام روحانی نیز پرهیز می کند. و امتناع می ورزد .و از آنجا که روزه عبادتی است که به دلیل « دیدنی » نبودن عمل کمتر می توان به وسیله آن مرتکب گناه ریا شد و لذا این عمل از اخلاص بیشتری برخوردار است .

ب – تعدیل قوای جسمانی:
دستگاههای مختلف بدن درطول یک سال فعالیت شبانه روزی ، ممکن است دچار عارضه و فرسودگی با خستگی مفرط گردندکه اگر به آنها رسیدگی نشود. آسیب کلی ببیند. از این رو خداوند حکیم برای حفظ سلامتی و ترمیم و تعدیل قوای جسمانی مؤمن ، روزه را واجب کرده است . شاهد این گفتار ، سخن حکیمانه رسول خدا صلی الله علیه وآله است که فرمود صوموا تصحوا 2
روزه بگیرید تا سالم بمانید.

ج – تمرین تقوا
سومین حکمت مهم روزه داری ، ممارست وتمرین « پرهیزکاری » است . مسلمان با تمرین یک ماهه خود در ماه مبارک ، از ارضای تمایلات نفسانی خودداری می کند تابه نفس خویش بقبولاند که توانایی ایستادگی در برابر کارهای ناروا را دارد ، به عنوان نمونه روزه دار :با نخوردن غذای حلال خود ، تمرین می کند که به اموال دیگران دست درازی نکند. با نرفتن نزد همسر خویش ، درک می کند که به ناموس دیگران نباید چشم طمع دوخت
با بستن زبان از دروغ برخداو پیامبر – صلی الله علیه و آله – یاد می گیرد که هر کلامی را بر زبانش جاری نکند.
مسأله تمرین تقوا و افزایش درجه آن را به قرآن در آیه « روزه » بصراحت بیان کرده ، پس از بیان وجوب روزه فرموده است لعلکم تتقون 3
شایدشما تقوا پیشه کنید.

د – کم شدن فاصله فقیر وغنی:
احساس نیاز ونداری و چشیدن طعم گرسنگی و تشنگی و محرومیت ، حکمت دیگر روزه است . به این معنا که ثروتمندان مسلمان در طول سال ، از نعمت و رفاه برخوردارند و هر زمان ، هر چه اراده کنند ، در اختیارشان قرار می گیرد ، دیگر چگونه به یادمحرومان باشند؟ و از کجا بفهمند که « گرسنگی » چه دردی است ؟ آنان باید یک ماه با گرسنگی و تشنگی دمساز شوند تا طعم تلخ آن را بچشند و دل رفاه زده آنان قدری به حال محرمان بسوزد.

از امام حسین علیه السلام پرسیدند چرا خدا روزه را واجب کرده است ؟ فرمود لیجد الغنی مس الجوع فیعود بالفضل علی المسکین 4
تا توانمند گرسنگی را لمس کند و مازاد بر نیاز را بر مستمند باز گرداند.

5⃣ یادآوری آخرت
حضرت رضا علیه السلام طی گفتار متینی این پرسش را طرح می کند که :

چرا فرمان روزه داری بر بندگان صادر شده است آن گاه در پاسخ می فرماید:

لکی یعرفوا ألم الجوع و العطش فیستدلوا علی فقر الاخره 5
تا درد گرسنگی وتشنگی را بفهمد و بر بیچارگی سرای دیگر رهنمون کردند.

از این رو ، پیامبر خدا – صلی الله علیه و آله – در یکی از خطبه هایی که در آستانه ماه مبارک رمضان ایراد کرد ، فرمود :

واذکروا بجوعکم وعطشکم فیه جوع یوم القیمه و عطشه 6
باگرسنگی و تشنگی تان دراین ماه گرسنگی و تشنگی روز قیامت رابه یاد آورید.

مراتب روزه داری :
امیر مؤمنان ، صلوات الله علیه روزه را داری سه مرتبه دانسته و می فرماید

صوم القلب خیر من صیام اللسان و صیام اللسان خیر من صیام البطن 7
روزه دل بهتر از روزه زبان و روزه زبان برتر از روزه شکم است.

ملامهدی نراقی این مراتب را نام گذاری و درتوضیح هر یک می نویسد :

1⃣ روزه عام که نگه داشتن شکم وشهوت است و فایده آن ، رفع تکلیف و آزادی از دوزخ است .

2⃣روزه خاص که بایستی علاوه بر مرتبه اول ، چشم ، گوش ، زبان ، دست ، پا ودیگر جوارح را نیز از آلوده شدن به گناه حفظ کرد و ثواب های وعده داده شده از سوی خدا ( بیشتر ) به چنین روزه ای تعلق می گیرد.

3⃣روزه خاص الخاص که در این مرحله ، علاوه بر رعایت دو مرحله پیش ، دل نیز از افکار دنیوی ، اخلاق زشت و همت پست ، روزه می گیرد و از غیر خدا بکلی گسسته می گردد 8

آداب روزه داری:
آیا تاکنون دیده اید کسی درمجلس عزا و سوگواری ، اشعار شاد و فرحزا بخواند و شاد وخندان باشد ؟ یا دیده اید شخصی با شال عزا در مجلس جشن وسرور شرکت کند و گریه کند ؟

اگر پاسختان منفی است ، دلیلتان چیست ؟ شاید شما هم به این مطلب اذعان داشته باشید که شرکت در هرمجلسی تشریفات خاص خودرا می طلبد .