تزکیه نفس

پس از شناخت منازل هفتگانه نفس و خصوصیات هر منزل ، رفته رفته به مبحث تزکیه نفس و راههای عملی آن می رسیم :

بسیاری از سالکین می کوشند تا پیش از تصفیه نفس و ایجاد فضا و بستری مناسب و پاک، خانه وجود خویش را به صفات کمال بیارایند و در این راه بسیار تلاش می کنند ولی به سبب آن که تصفیه باطنی نداشته اند، با مجموعه ای از متناقضات رو به رو می شوند و در عمل از آن همه تلاش، بسیار کم تر سود می برند.

برای این که سالک بهره ای کامل و تمام از تلاش های خویش ببرد، می بایست نخست پیش از تحلیه به تخلیه اقدام نموده و جان و ظرف کمالی خویش را از هرگونه اغیار پاک کند. اینجاست که نقش تزکیه نفس و ارزش و جایگاه آن به خوبی روشن می شود.

برای دست یابی به این مهم می بایست از تقوا و تزکیه نفس به عنوان دو عامل مهم جارو کردن جان از اغیار یاد کرد.

تزکیه نفس و تقوا، گام نخست خدایی شدن :
هر انسانی برای دست یابی به اهداف آفرینش می بایست نخست به تزکیه نفس بپردازد، زیرا بی خانه پالایش شده از آلاینده ها نمی توان امید داشت که صفات کمالی در آن مستقر گردند و چنان که بایسته و شایسته است عرض اندام نمایند.

انسان زمانی می تواند به اوج و مقام والای عرفان و سلوک دست پیدا کند و در مقام خلافت الهی قرار گیرد که بتواند با معرفت از همه چیز و اطاعت عبادی از خداوند، اغیاری را که بازدارنده از حضور و بروز صفات کمالی الهی می باشند، از خانه دل بیرون راند.


تزکیه نفس که با عمل شایسته و طریقه پسندیده انجام می پذیرد، درحقیقت تلاشی برای دست یابی به سبب هایی است که اغیار را از جان بیرون می کند و زمینه و فرصت مناسب برای ظهور و بروز اسما و صفات کمالی الهی در جان فراهم می آورد. از این رو می توان گفت که تزکیه نفس و خودسازی درحقیقت گام نخست متاله گردیدن انسان و قرار گرفتن در مسیر کمالی و هدف آفرینش می باشد.

خداوند در آیات 128 و 129 به مهم ترین اثر تزکیه وخودسازی اشاره کرده و در آن جا تبیین می کند که پاکیزگی انسان ها از آلودگی ها، موجب رسیدن امت ها و ملت ها به مقام تسلیم در برابر خداوند می باشد؛ زیرا درخواست های ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) برای بعثت پیامبری از میان فرزندان آنان در پی درخواست تشکیل امت مسلم، بدین جهت می باشد که این بعثت و هدف های آن از جمله تزکیه نفس و خودسازی، از ضروریات بنیادی برای تشکیل امت مسلمان است.

به سخن دیگر، تا عوامل اصلی و نخست امت مسلم یعنی تزکیه نفس و خودسازی یکایک افراد امت فراهم نیاید نمی توان امید داشت تا امت مسلمی وجود پیدا کند. بنابراین دست یابی به هر کمالی از جمله امت مسلم، تنها زمانی شدنی است که تزکیه و خودسازی انجام گرفته باشد.

آیات 77 و 79 سوره واقعه توضیح می دهد که پاکی نفس و منزه بودن آن از گناه، زمینه های لازم برای درک حقایق قرآنی را فراهم می آورد. این بدان معناست که دانش واقعی و علم حقیقی زمانی در آدمی تحقق می یابد که انسان پیش از آن، نفس و جانش را از هرگونه آلودگی ها پاک کرده باشد. از این رو تزکیه را بر تعلیم مقدس دانسته اند.
به این معنا که پرورش و خودسازی نفس از هرگونه آلودگی ها و ناپاکی ها، می تواند موجبات تحقق علم و دانش واقعی را در انسان فراهم آورد.

اصولا از دیدگاه قرآن، داشتن تقوا به معنای دست یابی به بسیاری از چیزهاست که از جمله آن دانش و علم و قدرت تحلیل و جداسازی حق از باطل می باشد.
خداوند در آیه 282 سوره بقره خودسازی و تقوا را زمینه ساز بهره مندی از تعلیمات ویژه الهی و دانش های خاص می داند و در آیه 29 سوره انفال رعایت تقوا و پرهیزگاری را موجب بهره مندی از بصیرت ویژه برای شناخت حق از باطل معرفی می کند.

این آیات در حقیقت بر این نکته تاکید دارند که دست یابی به دانش و بصیرت واقعی تنها از راه تزکیه نفس و تقوا شدنی است و هر علم و دانش و بصیرتی که از راه های دیگر به دست آید، دانش واقعی و بصیرت حقیقی شمرده نمی شود و تاثیرات و آثار واقعی و خاص خود را نخواهد داشت.